Ονόματα και επώνυμα των νεοελλήνων

Από όσο ξέρω δεν υπάρχουν πολλές στατιστικές μελέτες σχετικά με τα ονόματα των σύγχρονων ελλήνων και ελληνίδων, τη συχνότητα τους, την προέλευση τους, την κατανομή τους ανά γεωγραφικές περιοχές κλπ, το ίδιο και για τα επίθετα. Σήμερα με την πρόσβαση σε τεράστιες βάσεις δεδομένων (π.χ. χρυσός οδηγός) είναι εύκολη μία τέτοιου είδους εκτεταμένη μελέτη. Αν και αφού είχα ολοκληρώσει την μικρή κλίμακας ανάλυση μου, εντόπισα μία πολύ αξιόλογη και αξιόπιστη ανάλυση για τα ονόματα των ανδρών και γυναικών, και ένα μπλογκ με κάποια ενδιαφέροντα ετυμολογικά στοιχεία επιθέτων.

Οι παλαιοί έλληνες είχαν μία εξαιρετική ποικιλία ονομάτων, με αστείρευτη ευρυματικότητα, από την εποχή ακόμα των αχαιών. Αντίθετα οι πολύτεκνοι ρωμαίοι αφού εξαντλούσαν τα οικογενειακά τους ονόματα στην συνέχεια συχνά αριθμούσαν τα παιδιά τους. Έτσι έχουν μείνει στην ιστορία ονόματα όπως Σέκτος, Σέπτιμος, Οκτάβιος και Δέκιος. Το χριστιανικό Σαράντης (από τους άγιους 40 μάρτυρες) τετραπλασιάζει το μεγαλύτερο γνωστό ρωμαϊκό αριθμητικό όνομα! Με την επικράτηση του χριστιανισμού από τον λατινόφωνο Μ. Κωνσταντίνο (ελληνιστί Ευστάθιο) αρχίζει η υποχρεωτική εξάπλωση των ονομάτων των πρωταγωνιστών της Βίβλου και των αγίων. Η ντιρεκτίβα του αγίου Ιωάννη (το όνομα προέρχεται από το ιουδαϊκό Γιοχανάν=Θεόδωρος) του λεγόμενου "χρυσόστομου" είναι ξεκάθαρη: «Κανένας λοιπόν ας μη σπεύδει να δώσει στα παιδιά τα ονόματα των προγόνων, του πατέρα δηλαδή, της μητέρας, του πάππου και του προπάππου, αλλά να δίνονται τα ονόματα των δικαίων, των μαρτύρων, των επισκόπων, των αποστόλων»["Περί κενοδοξίας και ανατροφής των τέκνων": 47]. Παρόλα αυτά η ύπαρξη μίας τεράστιας ποικιλίας προχριστιανικών ονομάτων που ενδεχομένως εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούνται οδήγησε στον φαιδρό εμπλουτισμό των εορτολογίων (πιθανόν και στην εποχή μας) με μάρτυρες φέροντες αρχαιοελληνικά ονόματα, ακόμα και θεών και ηρώων, τα ονόματα των οποίων από σεβασμό δεν τα χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι (π.χ. δεν ονομαζόταν κανείς Απόλλων, αλλά Απολλόδωρος, Απολλώνιος κλπ). Έτσι το Αχχιλεάς είναι χριστιανικό όνομα που εορτάζει στις 24 Απριλίου. Συνήθως αυτοί οι άγιοι εορτάζουν μαζικά, για παράδειγμα κάποια αγοράκια οι Αλέξανδρος, Αναξαμένης, Ανάξαρχος, Αριστείδης, Δημάρατος, Δημοκλής, Δημοσθένης, Επαμεινώνδας, Ετεοκλής, Ζήνων, Ηρακλής, Ηφαιστίων, Θεμιστοκλής, Θεόφραστος, Θησεύς, Ισοκράτης, Μιλτιάδης, Μνήσαρχος, Ξενοφών, Όμηρος, Παρμενίων, Πελοπίδας, Περικλής, Πίνδαρος, Πολύβιος, Πολυνίκης, Προμηθεύς(!!!), Σοφοκλής, Σωκράτης και Φιλοποίμην εορτάζουν την 10η Απριλίου και κάποια κοριτσάκια οι Καλλιρόη, Χαρίκλεια, Πηνελόπη, Κλειώ, Θάλεια, Ευτέρπη, Τερψιχώρη, Ουρανία, Κλεονίκη, Σαπφώ, Ερατώ, Πολύμνια, Δωδώνη, Αθηνά, Τρωάδα, Κλεοπάτρα, Ασπασία, Διώνη, Αφροδίτη, Αντιγόνη, Μελπομένη και Πανδώρα που μαρτύρησαν μαζί με τις φίλες τους Μαργαρίτα, Χάιδω, Μόσχω και Λάμπρω στην Ανδριανούπολη τον 2ο αι.μ.Χ. και τιμάται η μνήμη τους την 1η Σεπτεμβρίου. Βέβαια δεν είναι να παίρνει κανείς στα σοβαρά τα συναξάρια, αλλά θεωρώ πιθανότερο τα ονόματα αυτά να εισήχθησαν σε μεταγενέστερες εποχές, που έγινε της μόδας η αρχαιότητα, παρά να οφείλονται στην ανύπαρκτη διαλακτικότητα των πρώτων χριστιανών.

Για να γίνει μία αξιόπιστη ανάλυση ονομάτων απαιτείται ένα στατιστικά επαρκές δείγμα που να απλώνεται σε όλες τις ελληνικές περιοχές. Λόγω περιορισμού χρόνου και πηγών εξέτασα το πιο αξιόπιστο και αντιπροσωπευτικό μικρό σχετικά δείγμα που βρήκα, τα ονόματα των εθνοπατέρων και εθνομητέρων μας του ελληνικού και του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου. Για μεγαλύτερη αντιπροσωπευτικότητα στους τελευταίους προστέθηκαν και οι κύπριοι αντιπρόσωποι, άσχετα αν δεν μας πολυγουστάρουν για πατριώτες ορισμένοι εκεί κάτω. Λόγω μικρού αριθμού γυναικών αντιπροσώπων προστέθηκαν στο δείγμα και οι κοπέλες της ολυμπιακής ομάδας του 2008 (...δεν θέλω γέλια). Συνεπώς μόνο μια γενική αίσθηση μπορούν να δώσουν τα αποτελέσματα που ακολουθούν, με τα δείγματα που αναλύθηκαν να είναι 273 ανδρικά ονόματα, 131 γυναικεία και 337 επίθετα. Ακολουθούν τα συμπεράσματα.

Κύρια ονόματα

Όπως είναι γνωστό και αναμενόμενο οι μισοί νεοέλληνες μοιράζονται 5-6 ονόματα και οι υπόλοιποι κάποια άλλα λιγότερα συχνά. Υποθέτωντας ότι κάποιος είναι σε θέση να φωνάξει και να ακουστεί σε όλη τη χώρα και πει "Γιώργο" θα γυρίσουν 656000 άτομα (!!!), οι αντίστοιχοι αριθμοί είναι 536χιλ για τους Γιάννηδες, 516χιλ για τους Κώστηδες, 278χιλ για τους Νικολήδες, 238χιλ για τους Δημήτρηδες, και από 218χιλ για τους Παναγιώτηδες και τους Μιχάληδες, κλπ αλλά καλύτερα χρησιμοποιείστε τα πιο αξιόπιστα στοιχεία στο http://users.sch.gr/kassetas/Names3.htm. Αλλά και το μικρό δείγμα που έχουμε δεν απέχει πολύ από αυτά, ώστε να θεωρήσουμε κοντά στηναλήθεια και τα επιπλέον στοιχεία που παρουσιάζουμε εδώ.
Τα ίδια στοιχεία για τις κυρίες μας είναι ότι στην χώρα υπάρχουν 549χιλ Μαρίες, από 295χιλ Ελένες και Σοφίες (μάλλον λάθος αυτό), 253χιλ Άννες (υπερβολικό μάλλον), 211χιλ Κατερίνες κλπ. Το μικρό δείγμα απομακρύνει τα αποτελέσματα από την πραγματικότητα και τη σωστή κατάταξη των ονομάτων.
Τώρα εξετάζοντας τα ονόματα όσο αφορά την ετυμολογική τους προέλευση σε συνάρτηση με τη συχνότητα τους σε ελληνικά, μεσανατολικά, λατινικά και λοιπά. Συμπεραίνουμε ότι ελληνικής ετυμολογίας είναι το 67% των γυναικείων και το 63% των ανδρικών, μεσανατολικής το 20% του συνόλου των ονομάτων και λατινικής το 15% των ανδρικών και το 11% των γυναικείων. Από τα ελληνικά ονόματα τα αρχαιοελληνικής προέλευσης είναι 53% για τις γυναίκες και 28% για τους άνδρες και επί του συνόλου τα ποσοστά είναι 35% και 18% αντίστοιχα. Η διαφορά οφείλεται μάλλον στις Ελένες. Τώρα για τους λόγους που προαναφέρθηκαν χριστιανικά επί του συνόλου είναι το 95% των ανδρικών και το 98% των γυναικείων ονομάτων. Εδώ υπάρχει και άγιος Αχμέτ... (που μάλλον υπήρξε πραγματικά όμως).

Κλικ στα παρακάτω διαγράμματα για μεγέθυνση.

Επώνυμα

Τώρα ερχόμαστε στην μικρή συλλογή μας από 337 ελληνικά επώνυμα. Αρχικά εξετάζουμε την μορφή των επιθέτων όσον αφορά τα προθέματά τους και τις καταλήξεις τους. Έτσι έχουμε 91% χωρίς πρόθεμα, με 5% να αρχίζουν με παπά-, 3% με καρά- και 1% με χατζή-. Αν και υπάρχουν και κάποια ελάχιστα σε γερο-, παλαιο- κλπ που δεν βρέθηκαν στο δείγμα μας.




Πιο ενδιαφέρουσα είναι η εξέταση των καταλήξεων των ελληνικών επιθέτων. Τα επίθετα που υπερισχύουν 21% είναι αυτά σε -ας τα οποία είναι συνήθως παρώνυμα (παρατσούκλια κοινώς) και πολλά βαλκανικής ετυμολογικής προέλευσης (αρβανίτικης, βλάχικης κλπ). Ακολουθούν τα εις -ης (με τις εξαιρέσεις που φαίνονται στο διαγραμμα) 19% και τα εις -ος με τις δικές τους εξαιρέσεις στο 11%. Οι δύο αυτές κατηγορίες πέρα των παραπάνω περιέχουν και ονοματολογικής προέλευσης επώνυμα. Τώρα από τις πασίγνωστες καταλήξεις των νεοελληνικών επιθέτων βλέπουμε μία ισοκατανομή μεταξύ -ίδης, -άκης και -πουλος γύρω στο 10%, με την σειρά κατάταξης που αναφέρθηκαν. Ακολουθούν αυτά που λήγουν εις -ου γύρω στο 4%. Μεταξύ 1-3% κατά σειρά κατάταξης έπονται οι καταλήξεις: -ακος, -ελης, -ωτης, -ιτης και -αδης. Το υπόλοιπο ποσοστό το μοιράζονται τα ξενικής προέλευσης (μη ελληνοποιημένα) επώνυμα και με τη σειρά τους τα εις -ογλου, -ατος, -ουλης, -ες, -ουδης, -ους, -ουσης και πιθανόν όσες δε βρέθηκαν στο δείγμα μου (όπως η μανιάτικη -εας και άλλες ενδεχομένως).
Όσον αφορά την προέλευση των καταλήξεων, μιας και των προθεμάτων είναι πασίγνωστη,συμπεραίνω ότι ελληνικές είναι οι , -δης, -αδης, -ου, -εας, -ους, -ιτης, -ωτης, και ίσως οι -ακος και -ακης. Η -ουδης μου είναι δύσκολο να καθοριστεί. Σλαβικής προέλευσης μου φαίνονται οι ελάχιστες σε -ιτσης/ος, -ικης/ικος, -εγκος, -ινης/ος και ίσως και η -ουλης(?). Ρουμάνικα/βλάχικα σε -εσκος και -ισκος. Κλασική αλβανική είναι η -ουσης. Ιταλικές είναι οι -ελης και -ατος και τουρκικές η -ογλου με τις παραλλαγές της (-ο(γ)λης, ογλος) και οι -τζης και κάποιες από τις σε -λης μαζί με τις -(χ ή μ)ανης, και -(χ ή μ)ανος και άλλες. Η κατάληξη -πουλος έρχεται από το λατινικό puellus (υποκοριστικό του puer-pueris που σημαίνει αγόρι).
Τώρα εξετάζοντας το κυρίως θέμα των επωνύμων ως προς την γλωσσική του προέλευση αν και δεν είμαι ειδικός καταλήγω στο ότι στο δείγμα μου, που είναι αρκετά αντιπροσωπευτικό αλλά μικρό, το 56% των ονομάτων έχει ελληνική ρίζα, το 13% μεσανατολική (τουρκική και αραβική, που περιέχουν και αρκετές περσικές λέξεις), 8% λατινικές κλασσικές και ιταλικές κυρίως, το 23% το ξεχώρισα ως βαλκανικές (σλαβικές, και αρβανίτικες ή βλάχικες αν και κάποιες από αυτές μπορεί να είναι και λατινικής προέλευσης). Σίγουρα θα υπάρχουν και κάποιες αρμένικες και ιουδαϊκές που μάλλον θα έπεσαν μέσα στις μεσανατολικές. Αν υπάρχουν γαλλικές και γερμανικές μάλλον θα είναι στις λατινικές ή τις βαλκανικές της κατάταξής μου. Σημειώνεται ότι αυτές που έρχονται από ξενικής προέλευσης, αλλά ελληνικά κύρια ονόματα, τις θεωρώ ελληνικές, π.χ. Ιωαννίδης.
Τώρα μένει να δούμε τι σημαίνουν τα ονόματα αυτά και από που προήλθαν. Η μεγάλη πλειοψηφία έρχεται από ένα μικρό (βαπτιστικό όπως λέγεται) όνομα. Τα ονομαστικά υπολογίζονται σε 39%. Τα αστεία σε αρκετές περιπτώσεις παρώνυμα δίνουν το 19% των ελληνικών επωνύμων, και περιγράφουν συνήθως τα εξωτερικά χαρακτηριστικά, τη συμπεριφορά ή την ατυχία κάποιου προπάππου. Αυτά που δηλώνουν κάποιο επάγγελμα είναι 7%. Αυτά που δείχνουν καταγωγή χωριό, πολή, νομό κλπ είναι 5%. Αυτά που προέρχονται από κάποιον τίτλο (π.χ. οικονόμος, λογοθέτης) που απέκτησε κάποιος πρόγονος είναι στο 3%. Αυτά που δηλώνουν κάποια εθνικότητα επίσης στο 3%. Και τέλος τα άγνωστης σε μένα προέλευσης αφού δεν είμαι ειδικός στην βαλκανική και μεσογειακή γλωσσολογία είναι στο 26%. Εκτιμώ τα περισσότερα είναι παρώνυμα με μερικά να προέρχονται από τίτλους, επαγγέλματα και ελάχιστα καμουφλαρισμένα ονομαστικά.

Αναρτήθηκε από Karytinos