Η Ιστορία του Περιπτέρου

Ομόνοια, Λυκαβηττός, Ακρόπολη, Ολύμπιειο, Οδός Ερμού, Φανάρι του Διογένη, Οδός Πλουτάρχου, Πύλη του Ανδριανού, Παρθενώνας, Ζάππειο.

Μια Αθήνα η οποία στις αρχές του 20ου αιώνα έχει αρχίσει να αποκτά μια νέα εικόνα με ετερόκλητα όμως χαρακτηριστικά.Παρότι πρωτεύουσα του νεοελληνικού κράτους, ο πληθυσμός της στα 1900 δεν ξεπερνά τις 200.000 κατοίκους και η συνολική της έκταση έφτανε μόλις στα 20.000 στρέμματα.

Παρ’ όλα αυτά όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται από τον Karl Beedeker στον πιο παλιό τουριστικό οδηγό που κυκλοφόρησε για την Ελλάδα, τον «οδηγό του ταξιδιώτη»,το 1883 στην Λειψία,«Τίποτε σε αυτή την χώρα δεν έχει χάσει την φρεσκάδα του και την αγνότητα του».
Η έκδοση του οδηγού το 1910 στα γαλλικά προτείνει τέσσερις βόλτες-διαδρομές στην Αθήνα της εποχής. Από τα Βασιλικά ανάκτορα, στη νότια πλευρά της Ακρόπολης.Ο δεύτερος περίπατος είναι η πλήρης ξενάγηση στην Ακρόπολη. Ο τρίτος περίπατος μας ταξιδεύει στα Βασιλικά Ανάκτορα και το Θησείο. Ο τέταρτος περίπατος μας δίνει την εικόνα της νέας εποχής, με τις νεόδμητες συνοικίες: Πλατεία Συντάγματος, το Παλάτι, τα Ανάκτορα, το καινούργιο κόσμημα της Αθήνας τον Βασιλικό Κήπο και φυσικά την Λεωφόρο Βασιλλίσης Αμαλίας.

Ένα από τα πιο αξιοπρόσεκτα στοιχεία της Αθήνας της νέας εποχής (αρχές του20ου αιώνα) δεν είναι άλλο, από τα πανέμορφα αρχοντικά που συναντάμε κατά μήκος του άξονα της Λεωφόρου Κηφισίας (σημερινή Β. Σοφίας). Ξεκινώντας από την κάτω πλευρά, της Πλατείας Συντάγματος, βρίσκουμε τα αρχοντικά του Καλλιγά, του Βούρου, του Σκουλούδη, του Στουρνάρη, του Χαροκόπου, του Εμπειρίκου, του Σταθάτου.

Νεόκτιστα νεοκλασικά μέγαρα πλουσίων ομογενών από την Κωνσταντινούπολη, την Αίγυπτο, το Λονδίνο, που έδιναν στην Αθήνα εικόνα και όψη σύγχρονης ευρωπαϊκής πρωτεύουσας.
Εκεί κάπου μπαίνει εμβόλιμα στην οικονομική, ιστορική και κοινωνική πραγματικότητα της χώρας και το περίπτερο. Μια προέκταση της εμπορικής δραστηριότητας της εποχής, με χαμηλές προοπτικές και δυνατότητες για το άμεσο τουλάχιστον μέλλον.
Η ιστορία του περιπτέρου στην Ελλάδα αποτελεί ένα κομμάτι και μια προέκταση της καθημερινότητας των Ελλήνων εδώ και περίπου έναν αιώνα.
Με το πέρασμα των χρόνων τα περίπτερα έγιναν θεσμός. Ένας θεσμός που συνεχίζει να αποτελεί σημείο αναφοράς για την Ελλάδα, «φωτίζοντας» του δρόμους της πόλης, και του χωριού σε κάθε σημείο της ελληνικής επικράτειας. Ένας πραγματικός ΦΑΡΟΣ.
Στις αρχές του 20ου αιώνα τα πρώτα περίπτερα έκαναν την εμφάνισή τους στην Ελλάδα, ως ελάχιστη μορφή οικονομικής βοήθειας προς τους τραυματίες και τους ανάπηρους των συνεχιζόμενων πολέμων στους οποίους συμμετείχε, η Ελλάδα.
Πιο συγκεκριμένα, τα πρώτα περίπτερα εμφανίστηκαν, μετά την ήττα της Ελλάδας στον πόλεμο του 1897 με την Τουρκία, σε αστικά κέντρα της περιφέρειας. Στην Αθήνα το πρώτο περίπτερο έκανε την εμφάνισή του στην οδό Πανεπιστημίου το φθινόπωρο του 1911.
Ένα μικρό πρόχειρα κατασκευασμένο ξύλινο κουβούκλιο με ελάχιστα προϊόντα, προσπαθούσε να καλύψει τις ελάχιστες οικονομικές ανάγκες της εποχής και να δώσει μια ανάσα σε ανθρώπους που είχαν δώσει σημαντικό κομμάτι της ζωής τους για την Ελλάδα.
Ο γνωστός χρονογράφος και ποιητής των αρχών του 20ου αιώνα Σωτήρης Σκίπης σε άρθρο του στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠΤ στις 20 Οκτωβρίου 1919 γράφει για τα πρώτα περίπτερα που έκανα την εμφάνισή τους στην Αθήνα: «Άξιος συγχαρητηρίων έγινε ο κ. Δήμαρχος ο οποίος αποφάσισε την ανέγερσιν πολλών περιπτέρων εις τας Αθήνας, τα οποία θα εκχωρήσει εις τους τραυματίας του πολέμου, η εις μέλη οικογενειών φονευθέντων πολεμιστών».
«Δεν φαντάζεται κανείς πόσα καλά θα προκύψουν αμέσως-αμέσως, εκ της ανεγέρσεως των περιπτέρων. Τα περίπτερα θα είναι ένας στολισμός της πόλεως, θα εξυπηρετηθούν δι’ αυτών και θα εύρουν πόρον ζωής πλειστοί ανάπηροι των δύο πολέμων. Θα εξαπλωθή δια του μέσου τούτου το ελληνικόν έντυπον, είτε εφημερίς, είτε περιοδικόν, είτε φυλλάδιον, είτε βιβλίο. Και θα γίνουν αίτια όπως οι μεγάλαι επαρχιακαί μας πόλεις θα κουνηθούν λιγάκι και θα μιμηθούν λιγάκι των πρωτεύουσαν».
Μια άκρως γλαφυρή αναπαράσταση του ρόλου του περιπτέρου στην Ελλάδα των επόμενων 90 χρόνων. Το 1922 και πιο συγκεκριμένα τον Σεπτέμβρη το Υπουργείο Περιθάλψεως κατέθεσε νομοσχέδιο σύμφωνα με το οποίο οι Νόμοι 254 και 1960, οι οποίοι αναφέρονται στα ήδη ανεγερθέντα περίπτερα, αλλά και σε αυτά που πρόκειται να αναγερθούν στο μέλλον, θα παραχωρούνται προς αποκλειστική χρήση στην «Πανελλήνιον Ένωσιν Τραυματιών Πολέμου 1912-1921».
Η Ένωση θα είναι ο μοναδικός επίσημος φορέας που θα έχει προηγούμενη έγκριση του Υπουργείου Συγκοινωνιών, το οποίο θα καθορίζει το σχήμα και το μέγεθος των περιπτέρων που αναμένεται να ανεγερθούν.
Η παραχώρηση περιπτέρου σύμφωνα με το νομοσχέδιο είναι προσωπική και μόνο υπόθεση, δεν επιτρέπεται να πωληθεί, να μεταβιβαστεί, να μπει σε καθεστώς υποθήκης και να υπομισθωθεί. Επίσης επιτρέπεται συνεταιρισμός μόνο μεταξύ δύο εταίρων, μόνο με την άδεια του Υπουργού Συγκοινωνιών.
Σε περίπτωση θανάτου του κατόχου η χρήση και εκμετάλλευση του περιπτέρου, μεταβιβάζεται αυτόματα στην γυναίκα και τα παιδιά του αναπήρου-τραυματία και αυτό μόνο για μια πενταετία, και αργότερα περιέρχεται και πάλι στον έλεγχο της Ένωσης.
Το ποσό μισθώσεως ξεκινούσε από τις 20 δραχμές, και έφτανε μέχρι τις 250 δραχμές. Τα όποια χρήματα θα εισπραχθούν, θα διατεθούν υπέρ της δημιουργίας ειδικού Ταμείου προικοδοτήσεως θυγατέρων και τραυματιών πολέμου.
Τεκμηριωμένες πληροφορίες για τα προϊόντα που είχαμε τα πρώτα χρόνια στο περίπτερο μέχρι τις αρχές του Μεσοπολέμου, και τα τέλη της δεκαετίας του 1940 δεν υπάρχουν. Το μόνο που είναι σίγουρο πως στο περίπτερο υπήρχαν οι εφημερίδες, τα χύμα τσιγάρα και κάποια υποτυπώδη ζαχαρώδη προϊόντα.
Οι εφημερίδες την εποχή εκείνη ήταν το βασικό και ίσως το μοναδικό μέσω ενημέρωσης, σε μια Ελλάδα, η οποία συνεχώς συνταρασσόταν από πολεμικές συγκρούσεις. Οι οποίες εξελίξεις συνέβαιναν καθημερινά γίνονταν γνωστές μέσα από τις εκδόσεις των εφημερίδων. Γεγονότα μεγάλης ιστορικής σημασίας, αλλά και γεγονότα ουσιαστικά για την πορεία και την εξέλιξη της χώρας, τα μάθαινε ο κόσμος μέσα από τις εφημερίδες. Σε πολλές περιπτώσεις και γεγονότα ιστορικής σημασίας, οι εφημερίδες τυπώνονταν τρεις και τέσσερις φορές για να ενημερώσουν τους Έλληνες ανά την επικράτεια.
Σημαντικός ο ρόλος του περιπτέρου και σε αυτή την περίπτωση. Η ανάρτηση των εφημερίδων στις προθήκες των περιπτέρων, αποτελούσε ένα σημαντικό γεγονός για την καθημερινότητα των κατοίκων των μεγάλων αστικών κέντρων σε εποχές κρίσιμες για την πορεία και την ανάπτυξη της Ελλάδας.
Το προϊόν όμως που στήριξε το περίπτερο για αρκετές δεκαετίες, ακόμη σε πολλές περιπτώσεις μέχρι και σήμερα, δεν ήταν άλλο από τα τσιγάρα. Σε μια αρκετά δύσκολη οικονομικά εποχή και συγκυρία για την Ελλάδα, τα περίπτερα διέθεταν τα χύμα τσιγάρα. Ο καθένας που ήθελε να καπνίσει ένα τσιγάρο πήγαινε στο περίπτερο, άφηνε μερικές δραχμούλες και αγόραζε όσα τσιγάρα του επέτρεπε το βαλάντιο του.
Τα πρώτα ζαχαρώδη και αναψυκτικά άρχισαν να κάνουν την εμφάνιση του στα περίπτερα στα τέλη της δεκαετίας του 1940. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες προφορικές μαρτυρίες που συγκεντρώσαμε, αυτό συνέβη περισσότερο στα περίπτερα του Πειραιά και λιγότερα στα περίπτερα της Αθήνας, όταν μπήκαν τα πρώτα ψυγεία με πάγο.
Έτσι, με αυτό τον τρόπο δόθηκε η δυνατότητα στις εγχώριες εταιρίες παραγωγής αναψυκτικών (ΗΒΗ) να διαθέσουν στα περίπτερα της εποχής τα προϊόντα τους. Μάλιστα είναι σημαντικό να τονίσουμε πως τα πρώτα ψυγεία με πάγο χρησιμοποιήθηκαν και ως αποθηκευτικοί χώροι για τα τσιγάρα, λόγω κυρίως της υψηλής θερμοκρασίας τους.
Οι παλιότεροι θα θυμούνται τις λεμονάδες και τις γκαζόζες της ΗΒΗ, που έδωσαν μια άλλη νότα δροσιάς και ξεκούρασης στους διψασμένους Αθηναίους.
Τα πρώτα ζαχαρώδη προϊόντα προέρχονταν κατά κύριο λόγο από την εταιρία ΙΟΝ Οι τσίχλες της εταιρίας δημιούργησαν μια νέα αγοραστική ομάδα για το σημείο του περιπτέρου και νέες καταναλωτικές συνήθειες για τα δεδομένα της εποχής.
Τα φυλλαράκια τσίχλας με γεύση δυόσμου, κανέλλας, μέντας και Tutti Frutti, αποτέλεσαν τα πρώτα δείγματα τσίχλας που μπήκαν στα περίπτερα. «ΝΕΑ σε εμφάνιση, ΝΕΑ σε ποιότητα, με ΝΕΑ πλεονεκτήματα, για ΝΕΕΣ ικανοποιήσεις. ΟΙ ΤΣΙΧΛΕΣ ΙΟΝ ΕΙΝΑΙ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΜΙΚΡΗ ΑΠΟΛΑΥΣΙ!». Δείγμα από την διαφημιστική καμπάνια της εταιρίας για το προϊόν, που αναμφίβολα δημιουργεί εντύπωση.
Οι πρώτες σοκολάτες γάλακτος της εταιρίας, δημιούργησαν μια νέα εικόνα για το σημείο του περιπτέρου.«Είναι σαν να τρώτε για πρώτη φορά σοκολάτα γάλακτος. Ξεχωρίζει από τις άλλες γιατί, χάρις στην ειδική επεξεργασία που εφαρμόζει η ΙΟΝ διατηρεί ακέραιο το φυσικό της χρώμα και τα θρεπτικά συστατικά της. Απολαμβάνετε κάθε κομμάτι της και είναι σαν να τρώτε για πρώτη φορά». Έτερο δείγμα διαφημιστικής προβολής για το συγκεκριμένο προϊόν με έντονα τα χαρακτηριστικά και τα μηνύματα των αρχών του σύγχρονου marketing.

Τα επόμενα χρόνια το περίπτερο άρχισε να αποκτά σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης να διευρύνει την γκάμα των προϊόντων του, και τις διαστάσεις για τον χώρο που καταλαμβάνει με σημαντικές όμως αποκλίσεις από περιοχή σε περιοχή της χώρας, και από Δήμο σε Δήμο της Αθήνας.
Το τελευταίο σημαντικό επίτευγμα των ανθρώπων του κλάδου με την νομιμοποίηση πώλησης γαλακτοκομικών προϊόντων (πλην τυροκομικών) σάντουιτς και φρουτοσαλάτας, αναμένεται να δώσει μια νέα ώθηση στην εμπορική πορεία του κλάδου, σε μια πραγματικά δύσκολη εποχή για τον χώρο του εμπορίου και ειδικότερα του λιανεμπορίου.
Το περίπτερο αποτελεί ένα από τα σημεία αναφοράς για την Ελλάδα από τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα μέχρι και σήμερα. Με σημαντική συνεισφορά σε τομείς-κλειδιά της εγχώριας οικονομίας, όπως η ποσοστιαία συμμετοχή του στο ΑΕΠ, η κάλυψη θέσεων εργασίας ακόμη και σε συμπληρωματικούς, με τον κλάδο τομείς, είναι ένας επαγγελματικός κλάδος που η Πολιτεία πρέπει να προσέξει σημαντικά και με ποικίλους τρόπους.
Για να διατηρηθούν ζωντανοί οι δεσμοί και εικόνες με μια εποχή της σύγχρονης Ελλάδας η οποία είναι γεμάτη με ιστορικές μνήμες και εικόνες απείρου κάλλους.