Έθιμα των Φώτων στη Μακεδονία

Αυτές τις άγιες μέρες των γιορτών κάτι κατάμαυρα λιπόσαρκα, τριχωτά και δύσμορφα όντα που έχουν ξεπηδήσει από τα έγκατα της γης επιχειρούν κάθε νύχτα να μπουν στα σπίτια μας για να μαγαρίσουν τα φαγητά και το νερό. Όλο το χρόνο βρίσκονται στα τάρταρα ροκανίζοντας το στύλο της γης...
και τις μέρες του Δωδεκαημέρου, που αρχίζει τα Χριστούγεννα και τελειώνει τα Φώτα, ανεβαίνουν στη γη κι αλίμονο σε όποιον τα συναντήσει το βράδυ...Δεν πρόκειται για σκηνές από ταινία θρίλερ, αλλά για τους καλικάντζαρους της λαϊκής μας παράδοσης, τους οποίους την ημέρα των Φώτων ο παπάς μετά τον αγιασμό των υδάτων θα διώξει με την αγιαστούρα του και με τη βρεχτούρα του.

Σύμφωνα με μία εκδοχή οι καλικάντζαροι είναι οι βρυκολακιασμένοι στρατιώτες που έστειλε ο Ηρώδης να σφάξουν τα νήπια ελπίζοντας ότι θα σκότωνε και τον νεογέννητο Χριστό. Κατά μία άλλη εκδοχή καλικάντζαροι γίνονται τα παιδιά που γεννιούνται τα Χριστούγεννα. Γι αυτό παλιά σε κάποιες περιοχές έκοβαν και έκαιγαν τα νύχια των παιδιών που γεννιόνταν τα Χριστούγεννα γιατί χωρίς νύχια ήταν αδύνατον να γίνουν καλικάντζαροι. Σε κάποιες περιοχές πιστεύουν ότι ήταν άνθρωποι που έγιναν ξωτικά επειδή είχαν διαπράξει πολλές αμαρτίες. Όπως και νάχει όμως την ημέρα των Φώτων ξορκισμένοι από τις σταγόνες του αγιασμού οι καλικάντζαροι θα φύγουν τρέχοντας για να ξαναγυρίσουν στα έγκατα της γης.

Την ημέρα των Θεοφανίων έθιμα και παραδόσεις για τη βάπτιση του Χριστού και το διωγμό των καλικάντζαρων αναβιώνουν σε όλη των Ελλάδα. Εκτός από τον αγιασμό των υδάτων που γίνεται σε όλη τη χώρα κάθε περιοχή έχει και τα δικά της έθιμα.


• Έθιμα των Φώτων στη Μακεδονία


Η περιοχή της Μακεδονίας είναι πλούσια σε έθιμα των Φώτων. Αράπηδες, καμήλες, μπαμπόγεροι, φωταράδες είναι κάποια από τα έθιμα που έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα και τις διονυσιακές γιορτές αλλά και στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και αναβιώνουν κάθε χρόνο τις ημέρες των Θεοφανίων.


Στο Παλαιόκαστρο της Χαλκιδικής τηρείται το έθιμο των φωταράδων. Ο «βασιλιάς» φορώντας το ταλαγάνι και φορτωμένος με κουδούνια ανοίγει το χορό ενώ ακολουθούν οι φωταράδες κρατώντας ξύλινα σπαθιά για να ξυλοφορτώσουν εκείνους που θα επιδιώξουν να πάρουν το λουκάνικο που στήνεται στη μέση του χωριού.


Στον Άγιο Πρόδρομο της Χαλκιδικής πρωταγωνιστές των Θεοφανίων είναι οι φούταροι. Την παραμονή των Φώτων νεαροί άντρες λένε τα κάλαντα μαζεύοντας κρέας, λουκάνικα και χρήματα και την ημέρα του Αϊ Γιαννιού χορεύουν στην πλατεία του χωριού. Όταν κάνουν διάλειμμα τρέχουν να πάρουν από ένα ρόπαλο και όταν ξαναμπαίνουν στο χορό πετούν τα ρόπαλα ψηλά σφυρίζοντας με όλη τους τη δύναμη για να σηματοδοτήσουν το τέλος του Δωδεκαημέρου.


Η καμήλα που στολίζεται μετά τον αγιασμό των υδάτων είναι ένα έθιμο της Γαλάτιστας Χαλκιδικής. Συνήθως έξι άντρες μπαίνουν κάτω από το ομοίωμα μιας καμήλας βαδίζοντας ρυθμικά ή χορεύοντας, κουνώντας κουδούνια και τραγουδώντας. Πρόκειται για την αναπαράσταση ενός πραγματικού γεγονότος, την απαγωγής μιας όμορφης κοπέλας από το γιο του Τούρκου επιτρόπου που συνέβη στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο αγαπημένος της για να την ξαναπάρει πίσω έστησε γλέντι και για να μπει στο τούρκικο σπίτι έφτιαξε ένα ομοίωμα καμήλας κάτω από το οποίο κρύφτηκαν οι φίλοι του. Αφού έκρυψαν την κοπέλα κάτω από την καμήλα την έβγαλαν έξω και την επομένη τη στεφάνωσαν με τον αγαπημένο της πριν προλάβουν να την ξαναπάρουν οι Τούρκοι.


Σε χωριά της Καβάλας και της Δράμας, όπως η Νικήσιανη, το Μοναστηράκι, ο Ξηροπόταμος, η Πετρούσα και ο Βώλακας αναβιώνει το έθιμο των αράπηδων. Άντρες ντύνονται με προβιές και ζώνονται κουδούνια. Λέγεται ότι οι αράπηδες ήταν πολεμιστές που μετείχαν στην εκστρατεία του Μεγαλέξανδρου και έδιωξαν με τους αλαλαγμούς τους ελέφαντες των Ινδών.

Τα μπαμπούγερα είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες εθιμικές παραδόσεις στην Καλή Βρύση της Δράμας. Τα μπαμπούγερα αποτελούν παραλλαγή των μεταμφιέσεων του Δωδεκαημέρου, οι οποίες σήμερα συνηθίζονται στον βορειοελλαδικό χώρο (ρογκάτσια, ρογκατσάρια κ.α.) και παλαιότερα στον Πόντο (μωμόγεροι). Το εθιμικό πλαισίωμα της θρησκευτικής γιορτής αρχίζει το πρωί της παραμονής. Οι γυναίκες παίρνουν στάχτη και τη σκορπίζουν με το δεξί χέρι γύρω από το σπίτι προφέροντας ξορκιστικές λέξεις για να φύγουν τα καλακάντζουρα και να μην έχει φίδια το καλοκαίρι. Μετά το τέλος της τελετής του αγιασμού των υδάτων τα μπαμπούγερα συγκεντρώνονται έξω από την εκκλησία. Η αμφίεσή τους είναι ζωόμορφη και παλιότερα κρατούσαν στα χέρια ένα μικρό σακούλι με στάχτη με το οποίο, μέχρι πριν από λίγα χρόνια, χτυπούσαν όσους συναντούσαν για να φοβερίζουν τα καλακάντζουρα. Σήμερα, για αποφυγή τυχόν παρεξηγήσεων από τους αμύητους στο τοπικό έθιμο επισκέπτες, επειδή η στάχτη λέρωνε τα ρούχα, το σακίδιο είναι κενό. Ομάδες-ομάδες τα μπαμπούγερα ή χωριστά γυρίζουν τους δρόμους του χωριού κυνηγώντας όσους συναντούν και ζητώντας συμβολικά κάποιο φιλοδώρημα.


Στην Καστοριά ανήμερα των Θεοφανίων αναβιώνουν τα «Ραγκουτσάρια». Οι κάτοικοι μεταμφιέζονται και φορούν απαραιτήτως μάσκες που έχουν συμβολικό χαρακτήρα, αφού η όψη τους είναι τρομακτική και αποσκοπούν στο να ξορκίσουν το κακό από την πόλη. Οι μασκαράδες έχουν τη συνήθεια να ζητιανεύουν από τον κόσμο την ανταμοιβή τους, επειδή διώχνουν τα κακά πνεύματα. Το ίδιο έθιμο αναβιώνει και σε χωριά της Δράμας με το όνομα ροκατζάρια. Οι κάτοικοι φορούν τρομακτικές μάσκες και κάνοντας εκκωφαντικούς θορύβους με τα κουδούνια που φέρουν περιφέρονται στους δρόμους. Επίσης η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Τρικάλων ανήμερα των Φώτων, αναβιώνει το τοπικό έθιμο «Ρουγκατσάρια» και την ποντιακή παραλλαγή των «Μωμόγερων».
Αναρτήθηκε από tromaktiko